Anadolu’da Türk Beylikleri Dönemi

Anadolu’daki Türk beylikleri, 26 AÄŸustos 1071 tarihinde yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi neticesinde Anadolu’nun kapıları Türk-Ä°slam hakimiyetine açılınca pek çok konar-göçer Türkmen boyunun Anadolu’ya giriÅŸ yaparak Anadolu’da kurdukları devletlerdir. Savaşın hemen ardından, özellikle DoÄŸu Anadolu Bölgesi ve GüneydoÄŸu Anadolu Bölgesi’nde kurulan devletlere Birinci Dönem Anadolu Beylikleri denir. Anadolu’nun batı ucunda Ä°znik’i baÅŸkent edinen, sonradan da Haçlı Seferleri nedeniyle baÅŸkentini Konya’ya taşıyarak Orta Anadolu merkezli olarak devam eden Anadolu Selçuklu Devleti’nin zayıflaması ve yıkılmasından sonra kurulan devletler ise Ä°kinci Dönem Anadolu Beylikleri olarak ifade edilir.

Birinci Dönem Türk Beylikleri

26 AÄŸustos 1071 tarihinde yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi neticesinde Anadolu’nun kapıları Türk-Ä°slam hakimiyetine açılınca pek çok konar-göçer Türkmen boyu âdeta çığ gibi Anadolu’ya akmış, Selçuklu idaresi de bu konar-göçer boyların Anadolu’yu TürkleÅŸtirmesi ve Ä°slamlaÅŸtırması için akıllı bir iskân siyasetiyle Anadolu’da yerleÅŸmelerine imkân tanıdı. Zamanla Anadolu’da ilk Türk beylikleri kurulmuÅŸtur. Bu beyliklerden en önemlisi 1081’de bilinen ilk Türk donanmasını kuran ve aynı zamanda ilk denizci Türk idaresi olan Çaka BeyliÄŸi’dir.

Bu açıdan 1081 yılı, Türk Deniz Kuvvetleri’nin de kuruluş yılı olarak kabul edilmiştir.

Ayrıca Ä°zmir’e Türk-Ä°slam sancağını diken ilk kumandan da Çaka Bey’dir.

Yine medeniyetler beÅŸiÄŸi iki bölge Mezopotamya ile Anadolu’nun birbirine kavuÅŸtuÄŸu Mardin’de hakimiyet kuran ve ünlü Ä°slâm bilgini ve mucit Cezerî’nin sarayında baÅŸmühendis olarak görev yaptığı Artuklu BeyliÄŸi ilk dönem Türk beyliklerindendir. Hakeza cürmüne bakmadan Selçuklulara meydan okuyan DaniÅŸmendliler, Anadolu’nun aykırı çocuÄŸu olmuÅŸtur.

Yine Sökmen Bey’in kurduÄŸu AhlatÅŸahlar BeyliÄŸi önemlidir ki Sökmen Bey’in vefatından sonra bile gaza ve cihaddan geri durmamıştır.

Gürcülerle uzun süren mücadeleler peşinde olmuştur.

Zaman içerisinde Anadolu Selçukluları tarafından nâm-ı diÄŸer Küçük Asya olan Anadolu’da Türk siyasî birliÄŸinin saÄŸlanması baÄŸlamında bu beyliklerin hepsi Anadolu Selçukluların nüfuzuna girmiÅŸtir.

İkinci Dönem Türk Beylikleri

Anadolu gibi kadim kültür, kavim, dinlerin yurdu olan bir coÄŸrafyayı Türk vatanı haline getiren Anadolu Selçukluları Devleti, Çingizli ve Ä°lhanlı hakimiyetinde yetmiÅŸ beÅŸ yıl gibi bir zaman kaldıktan sonra tarih sahnesinden çekilmek mecburiyetinde bırakılmıştır. Bu Ä°lhanlı hakimiyeti süresince, uçlarda bulunan Türkmen BeÄŸleri, zaman zaman istiklal arayışı içine girmiÅŸler, Ä°lhanlılar’ın inkırazından, yani çöküşünden sonra da istiklâllerini ilan etmiÅŸlerdir.

BilindiÄŸi gibi, Ä°lhanlılar’ın Anadolu’daki varisleri Eratnalılar olmuÅŸlardır.

Eretnalılar, Kayseri ve Sivas merkezli kurulmuştur.

Aynı şekilde Karamanoğulları ve Turgutoğulları Beylikleri kendilerini Selçuklular’ın mirası saymışlardır.

Türkçe’yi ilk defa resmi dil ilan eden Mehmed Bey de Karamanoğulları’nı yönetecekti. Tam bu süreçte Moğol istilasından ötürü perişan haldeki Horasan’dan kaçıp Anadolu’ya hicret eden Ahiler Ankara dolaylarına gelmişlerdir.

Burada Ahilerce bir derviş-esnaf yönetimiyle idare edilen bir şehir devleti olarak kurulam, model olarak Roma ve Yunan site cumhuriyetlerine çok benzeyen Ahi Cumhuriyeti 1290’da Türk tarihinde ve Anadolu tarihinde kurulan ilk cumhuriyet rejimi olarak tarih sahnesindeki yerini almıştır.

Hakeza birinci dönem Türk beyliklerinden olan Çaka BeyliÄŸi’nden sonra denizcilikle uÄŸraÅŸan beylik olarak AydınoÄŸulları BeyliÄŸi bu dönemde tarih sahnesine çıkacak, özellikle Umur Bey tarafından daha önce Çaka Bey’in fethetmesine raÄŸmen Haçlı Seferleri sonucu Latin Haçlılarının eline geçen Ä°zmir’in kıyı bölgelerini tekrar fethetmek için taarruza geçip iki buçuk yıllık kuÅŸatmanın sonunda bu bölgelerde yeniden Türk egemenliÄŸini saÄŸlayacaktı.

Yine bu dönemde kendi filosunu oluÅŸturan AydınoÄŸlu Umur Bey, Ä°zmir’in kıyı bölgelerinde zaferler kazandığı Latin Haçlılarının ensesinde olmaya devam etmiÅŸ ve onlarla Bozcaada önlerinde çarpışmıştır.

Aydınoğulları’na ek olarak yine denizcilikle uğraşan başka bir beylik olan, Yunus Bey tarafından kurulan Tekeoğulları da Antalya civarında kontrolü elinde tutmuş, denizcilik tarihine damga vuracak başarılar elde etmiştir.

Yine bu ikinci dönem Türk beyliklerinden olan ve Kayı Boyu tarafından kurulan OsmanoÄŸulları BeyliÄŸi, zamanla bütün öbür beyliklerin topraklarını ele geçirip Anadolu’daki Türk siyasî birliÄŸini tekrar saÄŸladı ve önce beylikleri kendine baÄŸlama siyasetinin bir parçası olarak bünyesine kattığı KaresioÄŸulları aracılığıyla, sonra da Bizans’ın tahtına geçmesine yardımcı olma karşılığında Kantakuzinos’tan aldığı Çimpe Kalesi aracılığıyla geçiÅŸ yaptığı Balkanlar’da arka arkaya gerçekleÅŸtirdiÄŸi fetihlerle bir cihân imparatorluÄŸuna dönüştü.

Sonuç olarak 26 AÄŸustos 1071 tarihinde yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi neticesinde Anadolu’nun kapıları Türk-Ä°slam hakimiyetine açılınca pek çok konar-göçer Türkmen boyunun Anadolu’ya gelip iskan edilmeleriyle vücut bulan Türk beylikleri, bugün Anadolu’nun bir Türk-Ä°slam yurduna dönüşmesine en büyük katkıyı sunarken kâh birinci dönem beyliklerden, kâh ikinci dönem beyliklerden Türk tarihinde ilklere imza atan beyliklere rastlamak mümkündür ki birinci dönem Türk beyliklerinden Çaka BeyliÄŸi’nin ilk denizci Türk idaresi olması ve hakeza ikinci dönem Türk beyliklerinden Ahilerin Türk tarihindeki ilk cumhuriyet idaresini kurması bu ilklere verilecek en güzel örneklerdir.